Кару алтай јон, ага-карындаштар, эје-сыйындар, эл-тӧрӧӧн! Элбеде алып, тереҥжиде шӱӱзе, бис, алтайлар, бир санаалу, бирлик кӱӱндӱ албаты-јон болгон болзобыс, бӱгӱн ижемјилӱ деген алтайларыстыҥ бирӱзин айландыра чогулыжып, «бу ла кижи башчы болгодый, бу ла кижи башчы болзо, айтканын – угарыс, амадаганын – бӱдӱрерис» деп, бир кижидий турар эдис. Је бисте андый санаа ла андый кӱӱн јок учун, улу укаачы Иван Крыловтыҥ баснязындагы куу, чортон ло рак чылап, башка-башка тартыладыс, башка-башка тартадыс.

Кара албатыда, тегин јондо бойыныҥ башчызы болзын деген санаа да, кӱӱн де бар, је кара албатыны, тегин јонды бу ууламјыда баштайтан, башкаратан чыҥдый ла чындык јакшылар јок, а иштеген иштери аайынча јакшылар болгодый улус (јамылулар ла политиктер) уйан, олор ортодо ойто ло бир санаа ла бирлик кӱӱн јок. Олордыҥ бир бӧлӱги кара албатызын, тегин јонын јӧмӧӧргӧ јат, экинчи бӧлӱги јӱк бойлорына јуук башчы керексигилейт, ӱчинчи бӧлӱк улус Башкаруны орус кижи башкарза, парламентте алтай кижи турар учурлу деген ээжиле башкарынып, Эл Курултайды аларга јат…

Бӱгӱн бистиҥ алдыбыска «республиканыҥ башчызына кемди јарадып туругар» деп сурак бергилезе, кара албаты, тегин јон ло кара албатызын, тегин јонын јӧмӧӧргӧ турган јакшылар кыйалтазы јогынаҥ алтай кижиниҥ кандидатуразын адаары јарт, а экинчи ле ӱчинчи бӧлӱк улус олорго удура болоры база јарт. Нениҥ учун дезе экинчи бӧлӱк улус бӱгӱн ай-кулактарын јайа тудуп, Москваны тыҥдагылайт, олордыҥ амадузы – Кремль тургузатан кандидаттыҥ ады-јолын эҥ озо угала, ого эҥ озо јолугып, југу-у-уй ӱнле «ӧлбӧй јӱрзем – ӧлӧҥ јулуп берейин, барбай јӱрзем – баргаа ӱзӱп берейин, мени (эмезе баламды эмезе тӧрӧӧнимди) јамылу ишке алыгар, бистиҥ албаты – укмал, је оны слердиҥ јаныгар дӧӧн тартып ийер сӱмелер, аргалар бар, иштеерим, албаданарым, слерди – кӧдӱрерим, албатыны – кӧкӱдерим» деп јалынары. Ӱчинчи бӧлӱк улус дезе «эртенги јуунаҥ (республиканыҥ башчызынаҥ) бӱгӱнги ӧкпӧ (парламенттиҥ башчызы) артык» деп, кыйалтазы јогынаҥ орус кижиниҥ кандидатуразын адагылаар ла кийнинде ол орус кижи республиканыҥ башчызына тура берзе, алдына тизелей отурып, база ла југу-у-уй ӱнле «удура кӧрбӧйин, улу тынбайын, айтканаарды – угайын, амадаганаарды – бӱдӱрейин, бистиҥ депутаттар – укмалдар, је олорды слердиҥ јаныгар дӧӧн тартып ийер сӱмелер, аргалар бар, иштеерим, албаданарым, слерди – кӧдӱрерим, депутаттарды – кӧкӱдерим» деп база ла јалынар…

Ак-Каанга багынганыстаҥ, Арасейге киргенистеҥ бериги тӱӱкибисти шиҥдезебис, алтай кижи Алтайды тӧрт лӧ катап башкарган эмтир: Г. И. Чорос-Гуркин 1918 јылдыҥ тулаан айынаҥ ала 1919 јылдыҥ јаҥар айына јетире Алтай-Каракорум округтыҥ управазыныҥ председатели, С. П. Хабаров 1932 јылдыҥ јаҥар айынаҥ ала 1936 јылдыҥ кичӱ изӱ айына јетире ВКП(б)-ныҥ Ойрот областной комитединиҥ баштапкы качызы, Ч. К. Кыдрашев 1948 јылдыҥ кочкор айынаҥ ала 1949 јылдыҥ ӱлӱрген айына јетире ВКП(б)-ныҥ Горно-Алтайский областной комитединиҥ баштапкы качызы, В. И. Чаптынов 1990 јылдыҥ кандык айынаҥ ала 1991 јылдыҥ куран айына јетире КПСС-тыҥ Горно-Алтайский областной комитединиҥ баштапкы качызы болгондор.

Новосибирсктиҥ "Континент Сибирь" бизнес-порталы Алтай Республикада болотон талдаштарга учурлалган бичимелинде талабыстыҥ башчызына кандидаттар деп беш кижиниҥ ады-јолдорын адады: Саха (Якут) Республиканыҥ башкарузыныҥ удурум председатели Владимир Солодов, «Газпром трансгаз Томск» ООО-ныҥ магистральный газопроводторыныҥ Хабаровсктогы линейный производственный управлениезиниҥ директоры Иван Башунов, узак јылдарга ФСБ-ныҥ Алтай Республикадагы управлениезин башкарган Сергей Карамаев, Кемеровский областьтагы ГУ МВД-ныҥ начальнигиниҥ ордынчызы болгон Игорь Коршунов ло Государственный Думаныҥ депутады Максим Кудрявцев. Бу улустыҥ тоозында бир алтай кижи (С.Карамаев), ӱч јерлеш улус (И.Башунов, И.Коршунов ло М.Кудрявцев) ле јӱк ле бир кижи (В.Солодов) тууразынаҥ болгонын ајарбас арга јок...

С.Танытпасов